लामो समयको अन्तरालमा काठमाडौँ गएको थिए । अर्को दिन बिहानै पिएल दाइलाई भेटन चाक्सीबारी पुगेको थिएँ । तुरून्तै भेटन पाएँ र सोधें तपाईलाई कस्तो छ ?
केही महिना देखिको बिमारीले गर्दा फेरिएको त्यो हँसिलो अनुहार बिस्तारै आफ्नो स्थानमा फर्कदै गरेको लाग्यो। स्वर पुरानै थियो । “फिल मच बेटर । तर, अत्यधिक थकाइको अनुभव र रोगले जन्माएको खाना प्रतिको बेस्वादले दिक्दार लागेको छ ।”  पिएल दाईले मलाई बडो अपनत्वका साथ आफूसँगै  ओछ्यानमा बसाएर यसरी बताउन्जेल म केही पुराना यादहरूको भेलमा निकै पर पुगिसकेको थिएँ ।
त्यस दिन नरदेवीबाट पैदल हिडेर हामी बालाजु औद्योगिक क्षेत्रमा रहेको ‘नेबिको’ बिस्कुट फ्याक्ट्री पुगेका थियौं । पिएल दाइको कुनै परिचित थिए त्यहाँ, चेरी भनेर बोल्नु हुन्थ्यो l फेरि गफिदै हामी बालाजु, सोर्हखुट्टे, पकनाजोल, लैनचौर, ठमेल, क्षेत्रपाटी, ईन्द्रचोक हुदै न्यूरोड गेटसम्म आई पुगेका थियौं । हिडाइ लामो भएको थियो । बिस २०४०-४१ साल तिरको त्यस हिंडाइमा पिएल दाइले बडो बिस्तारका साथ गणेशमानजीको बिचार निर्माणको पद्दतिका बारेमा केही कुरा बताउनु भएको थियो । बीपी कोईरालाले गणेशमान सिंहको नाजुक आत्म सम्मानको लागि अपनाउने गरेको त्यो भन्दा पनि कलिलो शैली बारे हाँस्दै भन्नु भा’थ्यो पिएल दाइ ले-त्यो के “ह्याण्डल विथ केयर” भन्छन् नि, हो ! बीपीको त्यही शैली अहिले चाहिन्छ गणेशमानजीलाई डिल गर्न बुझ्यौ ?
वि.सं. २०४२ सालमा नेपाली कांग्रेसले पंचायती व्यवस्थाको विरूद्ध शुरू गर्न लागेको सत्याग्रहभन्दा केही महिना पहिले बडो तनाव उब्जेको थियो कांग्रेस नेतृत्वमा । गणेशमानजी र गिरिजाबाबु बीचको कार्यगत शैलीको कारणले बाहिर बडो ठुलो मतभिन्नता झाँगिइदै  गएको देखिन्थ्यो । राजाले केही दाउ खेलेका थिए । किर्तिनिधि बिष्टको सल्लाहमा गिरिजा बाबु एकाध पटक राजा बीरेन्द्रलाई भेटनु भएको थियो । गणेशमान जीलाई यो मन परेको थिएन । यसले गर्दा सत्याग्रह तर्फ डोरिन लागेका पार्टीका साथीहरूको एकाग्र मनोबल कमजोर हुने गणेशमानजीलाई लागेको थियो, तर, गिरिजा बाबुको विचार भिन्नै थियो । उहाँलाई लागेको थियो, पंचायत विरूद्धको लामो संघर्षले साथीहरूमा थकाइ पनि छ । केही साथीहरू पंचायत तिर लागे पनि । राजासँग यस्तो भेटले नेपाली काँग्रेसको ‘रिकगनाईजेशन’ बढने छ । शान्तिपूर्ण आन्दोलनमा हामी राजाले पन्छाउन नसक्ने एक पक्ष रहेछौं भन्ने धारणा स्थापित पनि हुन्छ भनेर सोच्नु हुन्थ्यो गिरिजा बाबु । उहाँले जनजीवनका समस्याहरूलाई आधार बनाएर राजाका समक्ष बिन्तीपत्र बुझाउने कुरा प्रस्ताव गर्नु भएको थियो । विद्युत महशुल, भ्रष्टाचार, खानेपानीको समस्या, जनतामा शान्ति सुरक्षाको अभाव आदि कुरा उठाएर गाउँ गाउँमा गई एउटै बेहोराको निवेदनमा आम जनताको हस्ताक्षर गराउने र सो सबै निवेदनहरू संकलन गरी हस्ताक्षरकर्ताको कूल संख्या उल्लेख गरी राज दरबारमा बुझाउने कुरा थियो गिरिजा बाबुको तर यसमा गणेशमानजीको चित्त बुझिरहेको थिएन ।पन्चहरू तथा कम्युनिष्टहरूले यसलाई “बिन्तीपत्रको राजनीति” भनेर प्रचार गरिरहेको थिए।आन्दोलनको लागि काँग्रेसको बढदै गएको प्रभावको परिदृश्यमा सत्याग्रहको तयारीलाई बिन्तीपत्रे राजनीतिको आरोप गणेशमानजीको ईगोले हम्मेसी स्वीकार्ने विषय थिएन । यसलाई पन्च र कम्युनिष्टहरूले खुब हौस्याएका थिए । पुरै काँग्रेस वृत यसबाट चिन्तित थियो । गणेशमानजी र गिरिजा बाबुका बीच बिचारको बुझबुझारथ हुनु पर्ने सबैको चासो थियो । पार्टी भित्र पिएल दाइ र शैलजा दिदी-यी दुई जना मात्र थिए जो दुवै नेताका बीच सहज सम्वादलाई बढाउने सामर्थ्य राख्दथे । म यही बारेको केही कुरा गर्न त्यस बेला पिएल दाइलाई भेटन गएको थिएँ ।
हेर जेपी उहाँ गणेशमान त हो । सबैले कहाँ सम्हाल्न सक्छन र ? यसैले त मैले “ह्याण्डल विथ केयर” भनेको हुँ । पिएल दाइले नेपाली कांग्रेसको बीरगंज अधिवेशनको कुरो सुनाउनु भयो । बीरगंज अधिवेशनमा पार्टीका धेरै ठुला नेताहरूको सभापतिमा सुवर्ण शम्सेरलाई समर्थन थियो । गणेशमानजीले सुवर्ण शमशेरलाई सभापति बनाउन चाहनु भएको थिएन । गणेशमानजीले सुवर्णजीको विरूद्ध कुनै बलियो उम्मेदवार पाउनु भएको थिएन । बीपीले पनि सुवर्णजीलाई नै समर्थन गर्नु भएको थियो । यो कुरा पनि गणेशमानजीलाई मन परेको थिएन । बीपीलाई चिन्ता थियो, सभापतिको यस चुनावमा सबैले सुवर्णजीलाई मत दिएर यदि गणेशमानजी एकदमै थोरै मत पाएर पराजित हुनु भयो भने उहाँलाई ठुलो धक्का लाग्नेछ । पैसा र धनका धनीको काँग्रेस भयो । मेरो त्यागको कुनै मान्यता भएन भने कुराले गणेशमानजीलाई बडो दुःखी तुल्याउने छ । यो ठुलो चिन्ता थियो बिपीलाई । अनि गणेशमानजीले अलिक बढी तथा सम्मानजनक भोट पाउनुस् भनेर बीपीले आफ्ना विश्वासी केही साथीहरूलाई गणेशमानजीको पक्षमा मत दिन अर्हाउनु भएको थियो । शायद वि.स. २०१२ साल तिरको कुरो हो यो । पिएल दाइले पाउ पैदल हिडिरहेको मलाई सोध्नु भएको थियो- ल भन जेपी, आज काँग्रेसमा को छ र यसरी गणेशमान जीलाई ह्याण्डल गर्ने ?
काँग्रेस भित्रको त्यस समस्याको तेस बेला समाधान भयो । सबैले सत्याग्रहलाई बढाए । राजा समक्ष निवेदन पनि दिईयो ।राजाका प्रमुख सचिव पशुपति भक्त महर्जनले लाखौं जनताको हस्ताक्षरयुक्त निवेदन बुझ्न मानेनन् । राजदरबारको पश्चिमी गेटको निवेदन शाखामा बुझाईयो ।
अन्ततः गणेशमानजी काँग्रेस छोडनु भयो । उहाँको देहावसान भयो । चाक्सीबारीबाट गणेशमानजीको पार्थिव देह उठाईदाँ र त्यस महायात्रमा हिंडदा मलाई लागेको थियो-गणेशमानजीको मृत्यूलाई त किमार्थ पन्छाउन  सकिन्नथ्यो । यदि त्यस  दिन पिएल दाइले भन्नु भए अनुसार बीपीले गणेशमानजीलाई सम्हाल्ने गरे जस्तै त्यस  बेलाका नेताहरूले सम्हाली दिएको भए पशुपतिसम्मको गणेशमानजीको यात्रा अझ महान हुने थियो ।
त्यस दिन रूग्ण पिएल दाइसँगै  उहाँको सानिध्य उहाँ कै छेउमा बस्दा मेरो मनमा यी सब कुराहरू उर्लेए आयो ।
पुराना  कुरामा बगेको मलाई थाहै भएन यस बीच पिएल दाइले आफू गम्भीर बिमारीबाट थलिएर बल्ल आफ्नो हातबाट खाना खान थालेको भन्दै हुनुहुन्थ्यो । मैले गहिएर उहाँलाई हेरेँ । आफ्नो बोलचालमा बहुधा अंग्रेजीका वाक्यांशहरू बोल्ने गरेका पिएल दाइ बातबातमा मेरो नाम लिनु पर्दा जेपी आनन्द बोल्नु हुन्थ्यो । यो नयाँ कुरा थिएन, तर यसले मेरो उहाँसँगको लामो सम्बन्धको झल्को दिन्थ्यो । अब मलाई जेपी आनन्द भनेर बोलाउनेहरू कमै भेटिन्छन् ।
त्यसदिन उहाँसँग धेरै बेर कुरा भयो । मेरो गाउँको घर पनि पुगेको संझना आयो उहाँलाई । एकसरो धेरै कुराहरू सुनाउनु भयो । सबैभन्दा बढी याद आइ रहेको छ, पिएल दाइले भनेको-जेपी राजनीतिको भन्दा बाहिर पनि जीवन छ, न बिर्सनू  !”
शायद उहाँले यो कुरो म भित्रको मलाई भन्नु भएको थियो । लगभग बर्ष दिन पहिले, शायद २०८० असोज ९ को कुरो हो यो ।
म फेरिपनि लेख्नेछु पिएल दाइ  प्रेमलाल सिंहको बारेमा सोचेको थिएँ । आज उहाँको देहावसानको समाचार सुनेँ । शान्तिका साथ रहनु होला पिएल दाइ ! 

फोटो जेपी आनन्दको फेसबुकबाट साभार - सम्पादक