शोषणबाट मुक्त हुनका लागि शोषणलाई शोषण हो भनेर बुझ्नुपर्छ, त्यसबाट मुक्त हुन कोसिस गर्नुपर्छ । आवश्यक परे विद्रोह गर्नुपर्छ ।
एउटा उदाहरण हेरौं खस जातिको !!?
नेपालका खसहरू मधेसी, थारु, मुस्लिम, जनजाति र दलितभन्दा बढी अन्यायमा छन् । देशमै सबभन्दा बढी गरिबको संख्या रहेको जाति त हुँदै हो, जातीय अधिकारबाट समेत वञ्चित रहेको एउटा मात्र जाति हो ।
नेपालको संविधान २०७२ ले देशमा विद्यमान सबै जाति जनजातिहरूलाई समावेशी सहभागिताको अवसर दिएको छ । तर खसहरू त्यो संवैधानिक अधिकारबाट वञ्चित छन् ।
दलित, थारु, मुस्लिम, जनजाति, मधेसीहरूले आफ्नो आवादी प्रतिशतको आधारमा निजामती सेवा, पुलिस, सेना र राजनीतिमा समेत समानुपातिक समावेशी कोटा प्राप्त गर्छन् ।
यद्यपि खसहरूले आँकडामा आफ्नो जाति प्रतिशत बराबरको सहभागिता हासिल गरेको छ भनिन्छ । तर त्यो स्वतन्त्र(खुला) प्रतियोगियाबाट प्राप्त भएको संख्या मात्र हो ।
जहाँसम्म समानुपातिक आरक्षणबाट प्राप्त हुने कोटा हो त्यसका निमित्त बाहुन वर्गको निगाह प्राप्त गर्नुपर्दछ । अर्थात समानुपातिक कोटाको लागि बाहुनको मुखापेक्षी रहनुपर्छ ।
किनकी संविधानले खसलाई अलग जातिको मान्यता दिदैन । संविधानत: खस आर्यको भागमा परेको कोटा एक्लै बाहुन, ठकुरी, खस वा दशनामीको भागमा पर्‍यो भने बाँकी अन्य तिनै थरी बोल्ने अधिकार छैन ।
स्वभावत: व्यवहारमा त्यसरी खस आर्यको भागमा पर्न आउने समानुपातिक सहभागिताको आरक्षण कोटा बाहुनको भागमा हालिने र निगाहबाट एकादुई अरु (ठकुरी, दशनामी र खस) ले पाउने गरेको देखिन्छ ।
एउटा बिर्सन नहुने कुरा के हो भने भण्डारेले अर्थात डाडुपन्यौं हातमा हुनेले आफ्नो भागमा बढी राख्ने मनोविज्ञान आम रहन्छ नै ।
आरक्षण अधिकार हो । निगाह होइन । साँचै आरक्षण कोटा वितरणमा अन्याय वा पंक्तिभेद गरिएको छैन भनेपनि वर्तमान व्यवस्थाले खसलाई न्याय गर्दैन ।
खस अलग जाति हो । आवादीका हिसाबले पनि ठूलै समुदाय हो । दामासाहीमा थोरै किन नपरोस्, संवैधानिक अधिकार स्थापित हुनुपर्छ । कानुनत: खस जातिको नाममा कोटा छुट्टिनु पर्छ । सिङ्गो जाति दान वा निगाह अथवा कृपाकाँक्षी बन्नुपर्ने अवस्था कदापि न्यायोचित होइन ।
त्यस अर्थमा नेपालका खसहरू दलित, मधेसी, जनजाति, थारु र मुस्लिम समुदायभन्दा पनि पछाडि पारिएका छन्, अन्यायमा पारिएका छन् ।
न्यायको निमित्त कुरो उठाउँदा मिलेको समाज भाँड्ने भनेर जर्किने खसहरूको बौद्धिक दरिद्रताप्रति टिठ्याउनुभन्दा बढी के गर्न सकिन्छ र ? अलिकता चेत हुने खसहरूले आफ्नो जातिप्रति गौरव गर्न सकिँदैन भने पनि संवैधानिक र कानुनी अधिकार स्थापनातिर सोच्नु ढिलो भैसकेन र ?
मधेसी, थारु, मुस्लिम, जनजाति, दलितहरुले अलग आरक्षण प्राप्त गर्दा समाज नभाँडिने ! खस, ठकुरी र दशनामीहरुले न्यायोचित भाग खोज्दा समाज भाँडिने स्यालहुइयाँ कसले किन चलाएको छ भनेर बुझ्न खसहरूलाई अझ कति दशक लाग्ने होला खोइ ?

स्मरणीय : akabarey.com साझा फोरम हो यो फोरमबाट जसले पनि आफ्नो विचार सभ्य, शिष्ट र मर्यादित रूपमा राख्न पाउँछ l यस्ता विचार व्यक्तिका नितान्त निजी विचार हुन् l पत्रकारिताको मर्म भित्र पर्ने कुरा विचार अभिव्यक्तिको मर्यादित  स्तवन्त्रता मात्र हो l विचारमा व्यक्त भाव लेखकका निजी हुन् l - सम्पादक