डाक्टर गोविन्द केसीको २०६९ असार २१ गते देखि सुरू भएको सत्याग्रह, काठमाडौँ, जुम्ला डडेल्धुरा,धनगडी र इलाममा गरी २२ औँ पटक पुगेको छ l यस अवधिमा देउवा, कोइराला, प्रचण्ड बाबुराम खिलराज ओली आदिले सरकारको नेतृत्व गरिसकेका छन् l कुनै पनि दल र प्रधानमन्त्रीलाई केसीको आन्दोलनले नछोएको छैन l सरकार अनसन अति भो भन्छ l आम मान्छे अनशन नबसे पनि हुन्थ्यो भन्छन् , पटक पटक भयो भन्छन् l केही मान्छेहरू डाक्टर केसीलाई नै नेपालको अहिलेको स्वास्थ्य र शिक्षाको विकारल रूपको कारण भन्छन् केही मान्छे केसी थिए र धन्न यत्तिको छ यदि केसीको सत्याग्रह नहुँदो हो त नेपालको मेडिकल शिक्षा महङ्गो विकृत र लो क्वालिटीको हुन्थ्यो l स्वास्थ्य क्षेत्र अति नै ज्यादतीपूर्ण बन्थ्यो र व्यापारीको पूर्ण कब्जामा स्वास्थ्य क्षेत्र पुग्थ्यो र आम मान्छेको लागि स्वास्थ्य अझ जटिल महँगो र पहुँचविहीन पुग्थ्यो l त्यसैले अलि अलि भए पनि स्वास्थ्य क्षेत्र व्यवस्थित भएको मान्नेहरू पनि छन् l akabarey.com ले केसीलाई भेट्न आएकाहरूहरूद्वारा व्यक्त  विचार आम मान्छेको धारणा र हाम्रा जिज्ञासालाई डाक्टर केसीले वैशाख २९ गते देखि पशुपतिको मृगस्थलीमा बस्दा आजसम्म व्यक्त  विचारहरूबाट छनोट गरेर यहाँ राखेका छौं l

(डाक्टर केसीको अनशनको आज चौथो दिन उनको शरीर र स्वास्थ्य कमजोर बन्दै गएका छ l छाती दुख्न लागेको छ l गोडा दुख्ने र टाउको दुख्ने हुन् लागेको छ l कमजोरी एकदमै बढ्दै गएको छ l रिङ्गटा लाग्न थालेको छ l उनी ६८ वर्षका भए l आजसम्म २६४  दिन भोको बसेर कमजोर बनाएको शरीरले, थाह छैन यस्ता जोखिम अब कतिन्जेल धान्न सक्छ  ? 

केसी भन्छन् :  'आम नेपालीको स्वास्थ्य र शिक्षाको सहज पहुँच नै मेरो कामना हो l'

अनशन धेरै भयो भन्छन् नि अति पनि खति होइन र ? 

डाक्टर केसी – यो अति मेरो कारण भएको होइन l म रहरले अनशन बसेको होइन l नेपाली जनताको स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तर र सर्वसुलभताको लागि म अनशन बसेर खबरदारी गरेको हुँ l जब सम्झौताको पालन हुँदैन तब मेरो काम खबरदारी गर्ने हो l म गरिरहन्छु l सत्तासीनहरू बेइमान गरिरहन्छन् त्यसको प्रतिवाद गर्दै जाँदा यो पटक पटक र बारम्बार भएको हो l यसको मूल कारण सरकार हो l सरकार गम्भीर र जनताको समस्यासँग संवेदनशिल हुने हो भने एउटा डाक्टर किन सत्याग्रहमा बस्छ ? विरामीको उपचार गर्न गइ हाल्छ नि ? 

 आन्दोलनको निरन्तरता अनुसार उपलब्धि भएन भन्छन् नि ?

 उपलब्धि भएका छन् l तर जति र जुन किसिमले हुनु पर्ने हो त्यो भएको छैन l स्वास्थ्य क्षेत्रका यति धेरै विकृति सार्वजनिक हुनु पनि एउटा उपलब्धि हो l जनताले खबरदारी गर्न पाएका छन् l  आफूमाथि हुने शोषण र आर्थिक अत्याचारको भेउ पाएका छन् l  अझै कति सम्झौता नै भएको छैन भने कतिपय कुरा सम्झौता भएर पनि सो अनुरूप कार्यन्वयन भएका छैनन् र सम्झौताको मसी सुक्न नपाउँदै सम्झौता उलङ्घन भएका कारण उपलब्धि देखिने कुरामा फरकपन आएको हो l सम्झौता पालन भएको खण्डमा यति लामो सङ्घर्ष पनि आवश्यक हुँदैनथ्यो र उपलब्धि पनि धेरै हुन्थ्यो l 

 डाक्टर केसीको आन्दोलन स्वास्थ्य सेवाबाहेक अन्य माग राजनीतिक माग राखेको कारण खुम्चियो भन्छन् नि ?

 आफू कार्यरत शिक्षण अस्पताल केन्द्रित भएर सुरू भएको ( २०६९ साउन २१ सत्याग्रहको प्रथम दिन ) र यस अघि पनि थुप्रै पटक आन्दोलन भएका थिए )  माग अहिले राष्ट्रको प्रमुख माग भएर गएको छ l शिक्षा र स्वास्थ्यको विकृति खोतल्दै जाने काममा शिक्षा र स्वास्थ्य सम्बद्ध अपराधको जालो देशका पहुँचवाला वर्ग र तिनको वर्चस्वसम्म पुग्यो l न्यायालयसम्म यसको जालो देखियो l  राजनीतिक पार्टीका नेतादेखि सांसद मन्त्री र प्रधानमन्त्री सम्ममा पुग्यो l सुशासनको कुरा गर्दा यी माग राजनीतिक देखिएका हुन् l तर समस्याको मूल खोज्दै जाँदा मागहरूको आयतन बढेको हो l  मागहरू सबै सुशासनसँग नै जोडिएका छन् l माग बरालिएको छैन l आन्दोलन फैलिने, संक्रमणमा पर्ने र खुम्चिने फुक्ने भैरहन्छ l 

  तपाईको माग पूर्वाग्रहले भरिएको र कुनै अमुक दललाई लक्षित गरी राखिएका हुन्छन् रे ?  कांग्रेसको पालामा अनशन बस्नु हुन्न कम्युनिस्ट सरकार बन्यो कि निहुँ खोज्नु हुन्छ भन्छन् मान्छेहरू ? तपाई कम्युनिष्टप्रति पूर्वाग्रह राख्नु हुन्छ र ?

 सत्याग्रहमा पूर्वाग्रह हुँदैन l अन्यायको र वेथितिको विरोध हुन्छ l त्यो वेथिति जसले गर्यो ऊ प्रति लक्षित  विरोध हो l कुनै अमुक दल नेता र पार्टीको विरोध होइन, विकृतिको विरोध हो l  न्यायको मागको कुरा हो l देउवा र सुशील कोइरालाले सरकारको नेतृत्व गरेको बेला ८४ दिन (सातपटक ) सत्याग्रहमा बसेको छु l देउवा प्रधानमन्त्री भएको बेला रातारात पक्राउ गरिएको छ l देउवा,ओली,प्रचण्ड ,माधव  आजका प्राय: राजनीतिक दलहरू माफिया दलाल र व्यापारीका पक्षमा छन् l नेपाली जनताको स्वास्थ्य शिक्षा र सुशासनका पक्षमा छैनन् l त्यसैले आन्दोलन यसको पक्ष र विपक्षमा भन्दा आम मान्छेको पक्षमा हो, हाम्रो सत्याग्रह  l जनताको स्वास्थ्यको जिम्मा सरकारको हो भन्नु अपराध हो भने यो अपराध म कबुल गर्छु र गरिरहन्छु l मेरो जिउमा एक थोपा रगत रहुन्जेल म यस किसिमको अपराध गर्न छोड्ने छैन l 

तपाईका समर्थक घटेका छन् l हिजो जति क्रेज सत्याग्रह ( आन्दोलनको )  छैन नि ? 

हाम्रो आन्दोलनमा कति मान्छे जोडिए कति मान्छे छोडिए त्यो हेर्दा थाह हुन्छ l आन्दोलनमा स्वार्थ राखेर आउनेहरू स्वार्थमा ठेस लागेपछि लाखापाखा लाग्ने र विरोधमा उत्रने गर्छन् l आम मान्छेलाई जगाउन र बुझाउन समय लाग्छ l 

नेपाली जनताको स्वास्थ्यको विकराल अवस्था नजिकबाट देखेर, देशका सबै जिल्ला पटक पटक पुगेर ग्रामीण भेगको अवस्था समेत सबै देखेर यो आन्दोलन बनेको हो l स्वास्थ्यका विकृति र विसंगति हटाउने आन्दोलन हो l कहिले विषय र मुद्दा सहज ढङ्गले बुझ्न बुझाउन सकिन्छ l कहिलेकाहीँ छरिएका मिथ्याभ्रम हटाउन अलि सकिन्न, मान्छेहरू अलमलमा पर्छन्, सत्य भ्रमजस्तो र भ्रम सत्यजस्तो लाग्न सक्छ l अन्ततः सत्य सत्य नै हुन्छ नि  होइन र ? 

आम मान्छेलाई बुझ्न बुझाउन नसक्नु हाम्रो कमजोरी भयो l त्यसैले समर्थन र विरोधको क्रम चलिरहन्छ l आज जति पनि उपलब्धि भएका छन् त्यो सचेत नागरिकको नैतिक बल सामर्थ्यको कारण भएका हुन् म निमित्त कारण मात्र हुँ l प्रमुख कारण र निर्णायक कारण आम नेपाली जनता हुन् l 

 तपाई आन्दोलन असमयमा गर्नु हुन्छ l राजनीतिक माग जोड्नु हुन्छ र अपर्झट अनसनमा सुत्नु हुन्छ,भन्ने आरोप बाहिर सुनिन्छ ?

आफूले उठाएको माग कार्यन्वयन होस् भन्ने चाहना हो l आन्दोलन र माग साइत हेरेर हुने, कसैको सजिलोको लागि माग राख्ने र माग पहिलेनै अरूले तय गरिदिने र आन्दोलन हुने होइन l अन्यायको विरोध जतिबेला र जहाँबाट गरे पनि त्यो नै उपयुक्त साइत हो l मैले बारम्बार प्रेस मिट गरेर कतिपय अवस्थामा सम्बन्धित व्यक्ति निकाय र सरोकार वालासँग भेटेर नै ध्यानआकर्षण गराउने चेतावनी र  जानकारी दिने गरेको छु l अकस्मात कुनै निर्णय गरिएको छैन l कतिपय अवस्थामा साङ्केतिक विरोध स्वरूप दुई तीन दिन मात्र सत्याग्रह गरिएको छ l कतिपय अवस्थामा पाकृतिक प्रकोप देशको प्रमुख समस्या आदि उत्पन्न भएको बेला सत्याग्रह स्थगित भएका छन् l सत्याग्रह खबरदारी पनि हो l 

नारा, आन्दोलन र विधि आन्दोलनकारीको छनोट हो l हामी शान्तिपूर्ण आन्दोलनको अहिंसात्मक पाटोको पक्षमा छौं l 

तपाई संचालित र उपयोग गरिने सत्याग्राहीको रूपमा पनि मान्छेहरू चर्चा गर्छन् नि ?

हो म संचालित नै छु l म आफ्नो बुद्दि,बुता र अन्तरप्रेरणाले संचालित छु l आम नेपाली जनताको शिक्षा र स्वास्थ्यको अवस्थामा चिन्तित भएर संचालित छु l मेरो पेशागत र मानवीय धर्मका अभिप्रेरणाले संचालित छु l हाम्रो आन्दोलनलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा शासकदलहरूको बिच जहिल्यै एकरूपता देखिन्छ l उहाँहरू माफिया पोस्न, स्वास्थ्य क्षेत्रलाई अधिक मुनाफाको व्यापार मान्न र नाफाखोरको पन्जामा स्वास्थ्य र शिक्षा जस्तो संवेदनशील विषय र क्षेत्र सुम्पन चाहनु हुन्छ, हामी त्यसको विरोधमा छौ र स्वास्थ्य र शिक्षाको पूर्ण दायित्व सरकारको हुनुपर्छ भन्ने अभियनमा छौं l तर पार्टीका गतिविधि र सरकारहरूका गतिविधि व्यापारीको हित प्रवर्दनकेन्द्रित छन् l 

म कतै प्रयोग भएको कसैले उपयोग गरेको भए त्यसको प्रमाणिक तथ्य लिएर आउन म च्यालेन्ज गर्छु l मेरा बारे जति भ्रमहरू छन् जति फैलाइएका छन् l आम मान्छे ढिलो चाँडो बुझ्नु हुनेछ l म सार्वजनिक जीवन बाँचेको मान्छे हुँ l मेरो बारेमा स्पष्टीकरण म कसरी दिनु ? मेरो निष्ठा निर्णय र नियतमा शङ्का भए सत्यतथ्य खोजबिन गरौ न ? 

तपाई स्वयं नै मेडिकल माफिया हो भन्छन् नि ? अनशन नाटक हो रे ? 

भन्ने छुट सबैको छ l आरोप लाएपछि प्रमाणित गरिराख्नु पर्ने दायित्व कसैसँग नभएपछि जसले जे भने पनि त भयो नि ? आरोप प्रमाणित गरेर मलाई कारबाही गरे भइ हाल्यो नि ?  तथ्य सहितको विश्लेषण र मूल्याङ्कन गरेर जनतामा भन्न नसक्नु हाम्रो कमजोरी हो l आम मान्छेप्रति मेरो कुनै गुनासो छैन l माफिया को हो थाहा छ, अझै थाहा हुँदै जान्छ l ज्यान जोखिममा राख्नु पनि नाटक हो भने मेरो भन्नु केही छैन l सरकारी अस्पताल धेरै बनाउन सरकारले नै मेडिकल कलेज खोल भन्नु नाटक हुन्छ र ? 

हाम्रो देशको अर्थतन्त्रले नभ्याउने माग राख्नु भयो रे सरकारमा बसेकाहरू त्यो पनि भन्छन् ? 

यतिबेला हाम्रो अर्थतन्त्र अलि खस्केको छ l विश्व नै यतिबेला आर्थिक मन्दी छ l हाम्रो माग आज  र यतिबेलाको मात्र होइन नि ? देड दशक हुन लाग्यो l त्यतिबेला नै काम गर्दै गएको भए यतिबेला सम्म धेरै राम्रो हुन्थ्यो l हामीसँग पैसा नभएको होइन l सरकारले गर्न नचाहेको हो l सरकारहरू प्राथमिकता चयन गर्न चुकेका र बिकेका कारण यस्तो भएको हो l अनेक फजुल खर्च गर्न रकम भयो तर जनताको लागि अस्पताल र मेडिकल कलेज खोल्न पैसा भएन आर्थिक स्थिति भएन भन्ने कुरा जाली कुरा हुन् l आफ्नो अक्षमता ढाक्न रचिएको जाल हो l 

कतिन्जेल लड्नु हुन्छ र आफ्नो शरिरलाई सुकाउनु हुन्छ ?

मैले आजसम्म लिएको जोखिम आम जनताको स्वास्थ्य र शिक्षाको लागि हो l जनताको स्वास्थ्यको खातिर एउटा मान्छेको (मेरो व्यक्तिगत जिन्दगी ) मान्छेको जिन्दगी ठुलो कुरा होइन l  आम मान्छेको सवालमा म प्राणले धानुन्जेल लडिरहन्छु l 

केसी अभियानका उपलब्धि बारे डाक्टर जीवन क्षेत्री र चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान (आइओएम)का पूर्व डीन डा. जगदीशप्रसाद अग्रवालका यस अघि व्यक्त धारणा पनि हेरौ : 

यस अभियानलाई बुझ्न डेढदशक अघिको चिकित्सा शिक्षाको अवस्था थाहा हुनुपर्दछ । डा. केसीलाई साथ दिंदै आएका डा. जीवन क्षेत्रीका अनुसार, एक दशकअघिसम्म चिकित्सा शिक्षा निकै अस्तव्यस्त थियो। न्यूनतम भौतिक पूर्वाधार, फ्याकल्टी, बिरामी र दक्ष जनशक्ति जस्ता मापदण्ड पूरा नगरेका मेडिकल कलेजलाई पैसाकै आडमा सम्बन्धन दिइन्थ्यो । मेडिकल कलेजको सीट र शुल्क निर्धारण नगरिएकाले पैसा बढी हुनेहरू मात्र चिकित्सा पढ्न पाउँथे । लिलाम बढाबढमा पैसा तिरेको भरमा पूर्वाधार र  जनशक्ति विनाका कलेजमा पढेर विद्यार्थीहरू चिकित्सक बन्थे । बिरामी छुन नपाईकन चिकित्सक बन्ने जमातको कारण आम मानिसले गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा पाउन मुश्किल बन्ने अवस्था थियो । यस्ता सबै विकृति विरुद्ध लडेका केसीलाई केही न केही सफलता अवश्य हात लाग्यो ।  

चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान (आइओएम)का पूर्व डीन डा. जगदीशप्रसाद अग्रवाल डा. केसीका कारण चिकित्सा शिक्षामा ठुलो परिवर्तन भएको बताउँछन्। केसीले चिकित्सा शिक्षामा भएको लुटतन्त्र र भद्रगोलको पाटो उजागर नगरेको भए अहिले पनि एमबीबीएस पढ्न करोडभन्दा बढी तिर्नुपर्ने अग्रवाल बताउँछन्। उनका अनुसार, डा. केसीको अभियानका कारण भर्नाका लागि निश्चित शुल्क मात्रै होइन, मेडिकल कलेजमा विद्यार्थीहरू योग्यता क्रम आधारमा भर्ना हुन्छन् । 

स्वास्थ्य क्षेत्र सुधारको माग राखेर डा. केसीले अनशन शुरू गर्नुअघि प्रवेश परीक्षामा पास हुनेमध्ये बढी शुल्क बुझाउनेले भर्ना पाउँथे । जसको असर जेहेनदार तर आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाहरूलाई पर्ने गर्थ्यो। योग्यता क्रममा अगाडि भएका विद्यार्थीभन्दा पनि पैसाको मुठो धेरै बुझाउन सक्नेलाई मेडिकल कलेजहरूले प्राथमिकतामा राखेर भर्ना लिन्थे । 

यस्ता विकृतिबाट वाक्कदिक्क भएका डा. केसीले योग्यता क्रमका आधारमा मात्र भर्ना गर्ने व्यवस्था लागू गर्न माग गरे । उनको माग प्रा. केदारभक्त माथेमा नेतृत्वको आयोगले प्रतिवेदनमा समेट्यो । डा. केसीको माग र माथेमा प्रतिवेदनको सुझाव अनुसार सरकारले चिकित्सा शिक्षा ऐन ल्यायो। उक्त ऐनमा टेकेर चिकित्सा शिक्षा आयोग बनेपछि योग्यता क्रमका आधारमा विद्यार्थी भर्ना हुन पाउने व्यवस्था लागू भयो । "पहिले बढी पैसा हुनेले चिकित्सा शिक्षा पढ्न पाउँथे, अहिले प्रवेश परीक्षामा बढी नम्बर ल्याउनेले प्राथमिकता पाउँछन् र यसको जस डा. केसीलाई जान्छ," डा. अग्रवाल भन्छन् ।

akabarey.com को क्यामेरामा कैद भएका डाक्टर केसीका अनशन अवधिका तस्बिरहरू :